Cengiz Han veya gençlik adıyla Timuçin Moğolistan'da doğmuş bir kabile şefinin oğlu iken sıfırdan başlayıp hemen hemen tüm Asya'yı egemenliği altına alan eşsiz bir asker ve devlet adamıdır. Dünyanın en büyük ve en geniş imparatorluklarından birini kurmayı başarmıştır. Giriştiği hiçbir savaşı kaybetmeyen okuma yazması dahi olmayan önünde kendine yol gösterecek hiçbir kimse kurum olmayan Cengiz Han bunu nasıl başarmıştır. Bunun için hayatında uzun mücadele ve savaşlar vardır.
İnternette, hakkında yapılan yayınlarda ve kitaplarda, ansiklopedilerde, yaptığı mücadele ve savaşlar uzun uzun anlatılır. Cengiz Han Moğolistan'da Türk dünyasında ve dünyada gerçekten bir efsanedir. Ayrıca soyundan gelen oğulları, torunları, onların torunları uzun süre Asya'da hükümdar olmuş, Asya belirli bir nüfusunun atasıdır.
Ben bu yazımda Cengiz Han'ın yaptığı savaşlara girmeyeceğim. Onu daha iyi tanımak için onun aile yapısını, çocuklarını günlük yaşamında çevresinde ki yakınlarını, dünyaya kültürel olarak ne getirip ne götürdüğü konusunu araştıracak diğer bazı büyük imparatorluk kuran imparatorlarla bir karşılaştırma yapmaya çalışacağım.
BABASI
Cengiz Han'ın çocukluk ismi Timuçin, babası Yesügey'dir (1134-1171). Yesügey Kara Tatar soyundan Moğol asıllıdır. Moğolistan Platosunda doğmuş Börjigin kabilesi reisidir. Oğlu Timuçin 9 yaşında iken öldürülmüştür. Sonra hakkında sözde soy ağaçları üretilmiştir. Okuma yazması olmayan toplumda bu herhalde mümkün olmasa gerek
ANNESİ
Annesi HÖELİN, Moğol Ongırrat kabilesindendir. Babası Yegüsey onu kaçırarak evlenmiştir. Babasını ölümünün ardından Timuçin'in yanında durmuş ve danışmanı olmuştur. Daha çocukken en yakınında olmuştur. Cengiz Han annesine büyük saygı göstermiştir.
KARDEŞLERİ
Höelin'in Yegüsey'den 4 oğlan bir kızı olmuştur. Timuçin'in, Hasar, Haçi, Temuge isimli 3 erkek kardeşi ve Temelün isminde bir kız kardeşi vardır. Ayrıca babasının başka kadınlardan doğan pek çok üvey kardeşi bulunmaktadır. Moğol toplumu kıl çadırlarda yaşayan gezgin (nomadic) bir toplumdur. Çok kadınla evlenmek ve kız kaçırmak çok olağan bir durumdur.
İLK EŞİ BÖRTE (1161-1230)
Küçük yaşta evlendiği eşi Börte, Cengiz Han'ın annesinin kabilesinden Sechen ile Çortan'ın kızıdır. Timuçin ile 10 yaşında iken evlendirildi. Kız istemeye 9 yaşındaki oğlu için Baba Yegüsey gider, ama evliliğini göremez. Babasının ölümünden sonra Börte ile evlenir ama yapılan bir çatışmada Börte kaçırılır ve daha sonra Timuçin tarafından kurtarılır, Cuci isimli bir çocukla döner. Cengiz Han Cuci'yi oğlu kabul eder ve daha sonra Cuci (Joechi) babasının yanında önemli görevler üstlenir. Börte'nin Cengiz Han'dan 4 oğlu ve 5 kızı olur. Börte Cengiz Handan 3 yıl sonra ölmüştür. Büyük itibar görmüş ulusu tarafından çok sevilmiştir.
İLK EŞİNDEN ÇOCUKLARI
Çağatay, Ögeday (Türkçede Oktay), Tuluy ve Kulkan. Kızları ise Koçin, Çiçegen, Alaha, Tümalun, Altalun idi. Cengiz Han en sevdiği en küçük kızı Altalun idi. Hepsi iyi evlilik yapmıştır. Damatlar dönemin seçkin devlet adamlarıdır. Evliliklerinde büyük itibar görmüşlerdir Tümalun Uygurlara gelin gitmiştir. Damatlar Güregen olarak isimlendirilmiştir.
CENGİZ HAN'IN DİĞER EŞLERİ
Cengiz ilk eşi Börte'den başka 4 eşi daha vardır, bunlar Kulan, Yesüi, Yesügen, İbaka sayısı bilinmeyen başka kadın ve cariyelerden 40 oğlu olduğu ve daha pek çok kızı olduğu kayıtlara geçmiştir. Ancak ilk eşi Börte Hatun'dan olanlar önde gelmektedir. Eşlerinin ve cariyelerinin tam sayısı belli değildir. Cengiz Hanın eşleri savaşta yendiği devlet başkanlarının kızları, ve savaş ganimeti olan hanımlardır.
Cengiz Han ve Moğol kabilelerine yazı geleneği yoktu. Cengiz Han bu eksikliği görmüş Uygurlardan bilge kişiler davet ederek kendi dilleri Moğolca için bir alfabe yaptırmış ve çocuklarının öğrenmesini sağlamıştır.
Ayrıca Cengiz Han devlet yönetimi için çocuklarının uyacağı bir Cengiz Yasasını Kurultayca kabul ettirtmiştir. Bunun otuz defterden ibaret olduğu bilinmektedir. Ancak bu yasa sadece tarihçilerin eserlerinde bahsedilmekte kendisi bugüne gelememiştir. Bu yasalarda yalan söylemek, hırsızlık yapmak, işkence yapmak, zina yapmak yasaklanmış bunlara ağır cezalar öngörülmüştür.
1225 yılında ölümünden kısa bir süre önce 4 oğlu arasında mirasını paylaştırmıştır. Kendisinden sonra Moğol İmparatorluğu'nun başına Cuci, Çağatay değil onların küçüğü Ögeday Han (1186-1241) geçmiştir. Moğol İmparatorluğu Ögeday yönetiminde çok daha genişlemiştir. Cengiz Han 1227 yılında Moğolistan'da ölmüş büyük bir gizlilik içinde gömülmüştür. Mezarı bilinmemektedir.
Yazıma internetten Moğolistan da Atlı heykeli eklenmiştir.
(Devamı var)