İLK TÜRÇE'Yİ TANITAN YAZAR KAŞGARLI MAHMUT (1005-1102)
İLK TARİKAT KURUCU ANADOLU'DA ETKİLİ AHMET YESEVİ (1093-1166)
Bundan önceki yazılarımda Türklerin Uygarlık eşiği olarak Uygurlar olduğunu ve onların kullandıkları yazı alfabelerini ve dinlerini kısaca özetlemeye çalışmıştım. Bu defa Uygur Uygarlığında yetişen Türk büyükleri hakkında kısa hayat bilgilerini özetlemeye çalışacağım.
YUSUF HAS HACİP (1017-1077)
Uygur döneminde kurulan ve Türklerin kurduğu ilk kent veya kentlerden biri olan Balasagun'da doğmuştur. İlk Türkçe yazan Türk büyüğüdür.
Yazdığı Türkçe eser "Qutadgu Bilig-Mutluluk Bilgileri" yaklaşık 1070 yılında Hakani Türkçesi ile yazılmış Kaşgar'da hükümdar Uluğ Kara Buğra Han'a sunulmuştur. Qutadgu Bilig Uygur Sogd ve Arap alfabesi ile yazılmıştır
Qudatgu Kubilig 6645 beyitten ibarettir.
En eski metin Viyana 1465 tarihine aittir.
Yusuf Has Hacip Kaşgar'da ölmüş türbesi oradadır.
KAŞGARLI MAHMUT (1005-1102)
Kaşgar'da doğmuş ve orada ölmüştür. Türbesi Kaşgar'dadır.
Yazdığı "Divan-ı Lügat üt Türk" Türk dili ve grameri hakkında yazılmış ilk kitap olup. Arapça İslam dünyası için yazılmıştır. Tek orijinal nüsha İstanbul'dadır.
AHMET YESEVİ (1093-1166)
Tarikat kuran Türkler arasında Müslümanlığı yaymaya çalışan tasavvuf ehli ilk Türk büyüğüdür. Türbesi Kazakistan Yesi kentindedir Türbesi Hükümdar Timurlenk (1336-1405) tarafından eski bir türbe yıkılarak bugün ki türbe yaptırılmıştır. Kazakistan'ın Sayram kasabasında doğduğu ve Yesi'de yaşadığı bilinmektedir. Hayatı hakkında net bilgiler yerine rivayetlere dayananlar vardır
Kendisi ya da yolunda gidenler tarafından yazılmış hikmetleri bulunmaktadır.
Bu üç Türk büyüğü içinden Anadolu'da en etkili olanı Ahmet Yesevi'dir. Anadolu'da kurulan Tarikatlarda ve Anadolu'nun Türk ve İslamlaşmasında etkisi büyüktür. Türkiye'de Konya Muğla İstanbul'da pek çok yere ismi verilmiştir.
15 yüzyıl başlarında Konya'ya göç edip Ilgın Mahmut Hisar köyüne yerleşen Dediği Sultan Menakipnamesinde Ahmet Yesevi neslinden olduğunu yazmaktadır. Onun has ve sadık adamı Yatağan Mürsel ailemin atasıdır. Konya Beyşehir arasında ismi verilen Yatağan köyüne yerleşmiştir
Hepsini saygıyla anıyor, Uygur hakkındaki yazılarımı noktalıyorum.