Türkiye Cumhuriyetine 1939 yılında katılan Hatay ilinin merkezi Antakya kentidir. Depremler yüzünden büyük acılar çeken ve yer yıkılıp yeniden kurulan kent Roma İmparatorluğunda Roma ve İskenderiye kentlerinin ardından üçüncü kalabalık kenti iken kent depremler sebebiyle nüfusunu yitirmiş, surlar içinde olan kentin büyük kısmı boşalmıştır. Yaklaşık bugün 400.000 civarında olan kent Roma döneminde daha fazla nüfusa sahiptir. Bu inanılmaz bir durumdur.
Tarihte pek çok kent kaybolmuş sadece kalıntıları kalmıştır. Yani kentler doğdukları gibi ölürler. 6 Şubat 2023 depremi ile Türkiye'de 11 kent yaklaşık nüfusu 100.000 civarında 50 ilçe aynı zamanda Suriye'de 5 kent büyük acılar yaşamıştır. Dünya ve Türk tarihinde eşsiz yeri olan Antakya ölmüştür.
Yazıya ekleyeceğim bir karikatür Antakya'nın doğum tarihini M.Ö 301 ölüm tarihinin 2023 olduğu şeklinde yorumlamaktadır. Gerçekten binalarını % 90 yıkılmış veya hasarlı olan durum bu karikatüre uymaktadır.
GÜNÜMÜZDE İLK DEFA BİR KENTİN ÖLÜMÜ İLE KARŞI KARŞIYAYIZ.
Roma İmparatorluğu tarafından defalarca deprem sonrası ayağa kaldırılan Antakya elbette bugünün bilimsel ve teknolojik imkânları ile Antakya yeniden kurulacaktır. Buna inanıyor ama benim bunu göreceğime inanamıyorum. Bu uzun zaman alacaktır.
Kısaca Antakya'nın kuruluşunu incelemek gerekir. Bölgenin kaderi M.Ö 334 yılında Makedonya Kralı Büyük İskender'in Asya seferi ile değişmiştir. Perslere karşı ikinci önemli zaferini Hatay Erzin ilçesi Issos ta kazanmıştır. Büyük İskender'in çok genç yaşta ölümü ile batıdan doğuya Makedonya'dan Hindistan'a, güneyden kuzeye Mısır'dan Özbekistan'a uzanan imparatorluk zaman içimde komutanları arasında paylaşılmıştır. M.Ö 301 yılında Antakya bölgesi Selefkos Nikator tarafından kurulan Selefkos veya Suriye Krallığına geçmiştir. Selefkos Nikator M.Ö 301 yılında babası Antiochos adına Antocheia (ANTIOCH) ismi ile Antakya kurulmuş, kralın oğlunun ismi de Antiochos'tur. Oğul Kral zamanında Antakya Krallığın başkenti olmuştur.
Antakya'ya yerleşimciler Atina civarından, Makedonya'dan ve Yahudilerden oluşmaktaydı. Üst yöneticilerin konuştuğu dil Grekçe fakat halkın çoğu Aramice konuşuyordu.
Şu nokta çok çok önemlidir. Devlet eliyle kentlerin kuruşu Büyük İskender ile başlamıştır, Anadolu'da Mısır'da İran'da Afganistan Pakistan Özbekistan'da 25 üzerinde kent kurmuştur. Bu kültür ve gelenek Selefkos Krallığı döneminde devam etmiş çeşitli Selefkos (Silifke) Antioch (Antakya) kentleri kurulmuştur.
Hıristiyan dünyasında Kudüs (Jerusalem) dışında ikinci önemli kenti Antakya'dır, Yahudiler, Müslümanlar Türkler ve Araplar burada yaşamış Antakya kültürüne bir şeyler eklemiştir. Bunu Antakya yemeklerinin çeşitliği bunu göstermektedir. İnternetten 1935 yılında Fransızlar tarafından yapılan ankete göre etnik dağılımı şöyledir.
Suni Müslümanlar % 58 (Türkler ve Arap Suni Müslümanlar)
Nusayriler % 25 (Arap Alevileri)
Hıristiyan Araplar % 15
Diğerleri % 2
Diğerleri içinde çeşitli Hıristiyan mezhepler Rum Ortodoks Kilisesi, Ermeni Kilisesi, Yahudi Cemaati vardır.
Hatay'ın Türkiye katılması ile dini ve etnik durum değişmiştir. Ama şunu kabul etmek gerek ki Suni Müslüman ve Nusayri ve Hıristiyan olarak önemli bir miktarda Arap nüfus vardır. Türkiye de tek Ermeni köy Vakıflı köy Hatay'dadır
Antik kentlerden günümüze gelenler arasında Antakya gibi her inanç ve her ırktan insanları bir arada huzur içinde yaşadığı kent Türkiye'de tektir, dünyada da yoktur.
Ama bu örnek gösterilen kentin büyük bir can düşmanı var tarih boyu depremler, depremler depremler...
Konuyu sonraki yazımda incelenecektir.
Yazıma Şalom gazetesinden bir karikatür eklenmiştir.