Öncü Türk yazarlarından Yusuf Has Hacip Uygur kenti Balasagun'da 1017 tarihinde doğmuştur. Has Hacip bir unvan olup Balasasagunlu Yusuf olarak bilinir. Hayatı hakkında bilinenler yok denecek kadar azdır. Daha sonra Karahanlılar yönetimindeki Kaşgar kentine yerleşmiştir. Yazdığı eserinin ismi "KUTAD KUBILIG" Mutluluk Bilgisi" anlamına gelir. Bu eseri Karahanlı Hükümdar Kara Buğra Hana sunmuş ondan Has Haciplik unvanını almıştır. Kaşgar kentinde yaşamış orada hayatını kaybetmiştir. Türbesi Kaşgar'dadır.
Kutad Kubilig Türkçe Hakaniye lehçesi Uygur alfabesi ile yazılmıştır. Tümü 514 sayfa 6645 beyittir. Uygur alfabesi İran kökenli Sogdianlar'dan alınmıştır. En eski kitap 1266 tarihinde çoğaltılmış yazımı olup halen Viyana devlet kitaplığındadır. Ayrıca Mısır ve Fergana başka yazmaları vardır.
İnternette tüm eserin hem günümüz Türkçesi ve hem de orijinal Hakaniye lehçesi ile tamamına ulaşmak mümkündür. Mutlaka okunmalıdır.
Yazıma bu yazımlardan alınmış Tanıtım bölümünü ve eserinde Hakaniye ve bugünün Türkçesinden örnekler eklenmiştir.
Hamd, şükür, minnet ve sonsuz övgü Allah azze ve celleye ki o ululuk sahibi, tam kudretli yaradandır. Yeri göğü yaratan, bütün canlılara rızık veren, neyi dilediyse yaptı, yine neyi dilese yapar.
Yine sayısız selam ve dua, insanların en iyisi, peygamberlerin seçkini, Allah'ın yüce Peygamberi Muhammed Mustafa ve onun arkadaşları olan aziz ve değerli sahabeler üzerine olsun.
Bu kitap çok değerlidir. Çin bilginlerinin örnekleriyle bezenmiş Maçin ulemalarının şiirleriyle donanmıştır. Bu kitabı okuyan ve beyitlerini bilinir kılan kitaptan daha değerlidir.
Çin ü Maçin âlimleri ve bilgelerinin tümü ittifak ettiler ki Meşrik vilayetinde, bütün Türkistan illerinde, Buğra Han dilinde, Türk lügatince bu kitaptan daha iyisini hiç kimse tasnif kılmadı. Bu kitap hangi padişaha ya da hangi iklime ulaştıysa gayet sanatkârca olduğundan ve sınırsız görkemliliğinden o illerin bilgeleri, bilginleri tarafından kabul gördü, her biri ona bir ad ve lakap verdiler. Çinliler Edebü'l-Mulûk adını verdiler, Maçin melikinin bilgeleri Ayinü'l- Memleke dediler. Meşrikliler Zinetü'l-Ümera adını koydular. İranlılar Şahname-i Türki adını vermişler, bazıları da Pendname-i Mulûk demişler. Turanlılar Kutadgu Bilig diye adlandırmışlar.
Bu Kitabın yazan Balasagun doğumlu, günahtan sakınan biridir. Ama bu kitabını Kaşgar ilinde tamamlayıp Meşrik Meliki Tavgaç Buğra Han huzuruna sunmuştur. Melik Bugra Han da değerli bulmuş, [yazarı] yüceltip kendi has hacibliğini* vererek onu takdir etmiştir. Onun için Yusuf Ulu Has Hacib adı ve ünü dünyaya yayılmıştır.
Bu aziz kitap dört büyük ve önemli temel üzerine bina kılınmıştır. Birincisi adalet, ikincisi devlet, üçüncüsü akıl, dördüncüsü kanaat. Yine [yazar] her birine Türkçe bir ad vermiştir. Adalete Kün-Toğdı adını verip padişah yerine tutmuş, devlete Ay-Toldı adını verip vezir yerine koymuş, akla Ögdülmiş adını verip vezirin oğlu yerine koymuş, kanaate Odgurmış adını verip vezirin kardeşi demiştir.
Günümüz Türkesi ile 3 beyit
1 Her şeyden önce gelen bir olan Allah'tır //Sonsuz hamd ve övgü ancak ona yaraşır
2 Ululuk sahibi, güçlü, zü-l-celal //Yaratan, türeten ve kadir kemal
3 Yerin, göğün ve yaratılmış olanların // Rızkını hazırlamıştır, sen güle güle ye
Orijinal Metin 3 beyit
Tenri Azze ve Celle Ögdisin Ayur1. bayat atı birle sözüg başladım // törütgen igidgen keçürgen idim2. tiledi törütti bu bolmış kamuğ bir ök // bol tédi boldı kolmış kamuğ3. kamuğ barça mu?luğ törütülmişi mu?ı // yok idi bir a?ar yok éşi
Yazıma Kutad Kubilig'in Uygur alfabesi ile yazılmış bir sayfası ile internetten Kaşgar ilindeki türbesi eklenmiştir.