Değerli okurlar, Kars turumuzda Namık Kemal Evi'nden çıkınca Kaleiçine doğru yürüyoruz. Sol arkamızda yükselen Kars Kalesi' nin bu kar/kış altında ve soğukta ancak aşağıdan bakıp fotoğrafını çekebiliyoruz. Sağ altımızda ise yarı donmuş Kars Çayı, asude bir biçimde akıp durur. Çok gitmeden hemen karşımızdaki Evliya Camiinin bahçesine giriyoruz. Camiin bahçesinde bir TÜRBE ve çevresinde mezarlar. Rehberimiz, Ebul Hasan HARAKANİ' nin tarihçesini anlatıyor. İlk kez duyduğumuz bu adı ve yaşamını dikkatle dinliyoruz. Görüyor ve anlıyoruz ki; Kars' a gelip de bu önemli Anadolu ALPEREN' ini siz okuyucularımıza tanıtmadan geçersek Kars kültürüne, Türk halkına ve HARAKANİ' ye büyük haksızlık edeceğiz.
EBUL HASAN HARAKANİ: "11. Asrın Tasavvuf Âlimlerinden Ebul Hasan Harakani, Anadolu' nun Türkleşmesi için müritleri ile birlikte hizmette bulunmuş, tevazu sahibi bir EVLİYA idi. O, Anadolu' nun fethi için Alperenlik ruhuyla ilk tohumlarını atmış, kendisinden bir asır sonra yaşayan Ahmet YESEVİ' yi de etkilemiştir. " T.C. Kars Valiliği.
" M.S. 963-1033 yılları arasında yaşayan Evliyanın asıl adı Ali Bin Ahmet Cafer' dir. Bu gün İran' ın Horasan bölgesinde Bistam kasabasına bağlı HARAKAN Köyünde doğmuştur. 963 yılında fakir bir ailenin çocuğu olarak dünyaya gelen Ebul Hasan, küçük yaşlarında Harakan Köyünde çobanlık yapmış, daha sonraları da çiftçilikle uğraşmıştır. Gençliğinde kervanlara yük taşıyıcılığı da yapan Ebul Hasan, kaynaklarda belirtildiğine göre kendisinden bir asır önce Horasan'da yaşayan Bayezid-i Bistami' nin tasavvufundan etkilenerek Bistami Dergâhında bir süre türbedarlık da yapmıştır. Bu süre içerisinde tasavvufa erişen Ebul Hasan, daha sonra çağının en büyük manevi şahsiyetlerinden biri olmuştur.
Ebul Hasan HARAKANİ' nin ölümünden 3 asır sonra müritlerinden birisi tarafından yazılan 'NURUL ULUM' adlı eserde Evliyanın ilmi ve hayatından kesitleri öğrenmekteyiz. Farsça el yazması bu eserin orijinali günümüzde British Museum kataloğunda bulunan Nurul Ulum, 6 bölümden oluşmuş, son bölümü Evliya' nın yaşamını anlatan tek eserdir.
Türkmenistan' dan Anadolu' ya M. S. 11. Yüzyılda; Selçuklu akınları sırasında (1018-1021) geldiği anlaşılan Ebul Hasan, Hicri 425, Miladi 1033 yılında Kars' a 15 km. uzaklıktaki YAHNI Dağı' nın eteğinde Bizans ordusu ile yapılan bir savaşta yaralanarak Kars' ta şehit düşmüştür. Şehadet mertebesine erişen ilk Anadolu Evliyalarından birisi olan Ebul Hasan için 1064 yılında Sultan Alparslan' ın Kars' ı fethetmesinden sonra bu günkü Kaleiçi mahallesinde bir türbe yaptırılmıştır. Türkler' in Anadolu' ya yerleşmeye başladığı tarih olan 1064' ten önce Anadolu' nun Türkleşmesi için gelen bu Alperen, 70 yıllık ömrünün tamamında tasavvufunu insan sevgisi üzerine kurmuştur. Nurul Ulum adlı eserden O' nun ' Türkmenistan' dan Şam' a kadar yaşayan birisinin eline diken batsa acısı benim acımdır' şeklindeki düşüncesinde bu muazzam insan sevgisi ifadesini bulur.
Evliyanın Kars merkezinde Kaleiçi mahallesindeki türbesi Ortaçağın sonlarına kadar Kars ve Doğu Anadolu' da geçen mücadele ve savaşlar sebebiyle zamanla unutulmasına yol açmıştır. Ancak 1579 yılında Osmanlı Padişahı 3. Murad' ın doğu sınırlarındaki siyasi istikrarsızlığa son vermek için Lala Mustafa Paşa komutasında gönderdiği 100.000 kişilik Osmanlı ordusu, Kars' ı eyalet merkezi yapmak için başlatılan imar çalışmaları sırasında bu Anadolu Evliyasına ait kabir bulunarak Ebul Hasan adına izafeten EVLİYA CAMİİ inşa edilmiş, Evliyanın kabri de Camiin bahçesindeki türbeye defnedilmiştir. Ebul Hasan Harakani Türbesi, 1998 yılında Evliya Camisinde başlatılan yenileme çalışmaları sırasında türbenin basit örgü duvarları kaldırılarak kubbeli bir şadırvan içerisine alınmış ve Evliya mezarının sandukasının çevresi ahşap çerçeve ile çevrilmiştir. Sandukanın üzerindeki kavuk ve kadife örtü de tamir edilerek orijinal hali ile yeniden sanduka üzerine konulmuştur. Evliyanın türbesi bu onarımdan sonra halkın ziyaretine açılmıştır. 11. Asrın Tasavvuf âlimlerinden Ebul Hasan, Anadolu' nun Türkleşmesi için müritleri ile birlikte hizmette bulunmuş tevazu sahibi bir Evliya idi. O, Anadolu' nun fethi için Alperenlik ruhuyla ilk tohumları atmış, kendisinden bir asır sonra yaşayan Ahmet YESEVİ' yi de etkilemiştir. Ebul Hasan' ın tasavvuf görüşünü anlatan Nurul Ulum adlı eserden O' nun 'Her kim bu dergâha gelirse ekmeğini veriniz, inancını sormayınız' şeklindeki düşüncesi daha sonra Mevlana'da ' Kim olursan ol, yine gel' şeklinde ifadesini bulmuştur. Mevlana, şiirlerinde Ebul Hasan Harakani' yi 'Şeyh-i Din' (Dinin Şeyhi) olarak nitelemiştir. Yine Ebul Hasan Harakani, Nurul Ulum adlı eserin 6. Bölümünde 'Bana seni gerek' şeklinde ifade ettiği Allah sevgisi, Yunus Emre' nin şiirlerinde şekillenmiştir. Anadolu' nun Türkleşmesinde ve aydınlanmasında büyük rol oynayan Evliya Alperenlerden birisi olan Ebul Hasan Harakani, ne yazık ki, yeterince tanınmamış ya da tanıtılmamış Kars şehrinin önemli değerlerinden biridir.
EBUL HASAN HARAKANİ TÜRBESİ: Kars ili merkez Kaleiçi mahallesi, Ozanlar sokak, pafta 30, Ada 72, Parsel 4' te yer alan bu günkü Evliya Camii Külliyesi içerisindeki Ebul Hasan Harakani Türbesi, şehit olduğu 1033 yılından 31 yıl sonra Kars' ın Alpaslan tarafından fethedilmesi sırasında yapılmıştır. Yüzyıllar içerisinde türbe bazı değişikliklere uğramıştır. 1998 yılına kadar Evliya Camii bahçesinde tüf taşından basit örgü ile yapılan ve dörtgen bir yapı içerisinde bulunan türbe, bu tarihte Evliya Camiinin restorasyonu sırasında basit yapılı duvar kaldırılarak Evliyanın sandukası ahşap çerçeve içerisine alınmış ve kabrinin bulunduğu alana bir şadırvan yapılmıştır. Türbenin giriş kapısında bulunan 1617 tarihli Osmanlıca kitabe de kubbeli şadırvanın giriş kapısına orijinal hali ile yerleştirilmiştir. Bu kitabe, Mehmet Derviş Paşa tarafından 1617 tarihinde yaptırılmış olup Osmanlıca ' Hak nasip etti, yapıldı merkad/i nev-gülzar. Ebul Hasan Harakan şeyhi yattuğu bu yerdir' anlamındadır.
Evliya Camii külliyesindeki kubbeli şadırvanın içerisinde Ebul Hasan Harakani' ye ait türbenin çevresinde 21 adet mezar daha bulunmaktadır. Bu mezarlardan birisi 1767 yılında Kars Beylerbeyi Kethüda Mehmet Paşa' ya ait Kars' taki tek kavuklu mezardır. Diğer bir mezar ise 1877-78 Osmanlı-Rus savaşı sonrası Kars' ın 40 yıllık Rus işgali sırasında şehirdeki Ermeni ve Rus baskılarına karşı Türk ahaliyi eğiterek Kars' tan göç etmelerini önleyip şehrin Türk nüfusunu korumak için mücadele veren Evliya Camisinin o tarihteki imamı Hafız Kurban Efendi' ye ait mezardır. Ebul Hasan Harakani Türbesi ve Evliya Camii külliyesi, Vakıflar Genel Müdürlüğünün mülkiyetinde olup Erzurum Kültür ve Tabiat Varlıkları Koruma Bölge Kurulunun 09.05.1990 tarih ve 227 sayılı kararı ile tescil edilerek koruma altına alınmıştır."