Cumhuriyet Gazetesi'nin Pazar eki, Saduman Halıcı Köprübaşı köşesine koyduğu yazıyı ben de köşeme aldım.
16 Şubat 2025 günü Cumhuriyet Gazetesinin Pazar ekinin 6.inci sayfasında Türkiye'nin geleceğini belirleyecek olan "İktisat Kongresi" Mustafa Kemal Paşa ile Kazım Karabekir' in düşünceleri çatışmış.
17 Şubat 1923'e gidersek, Türkiye İktisat Kongresi'nin açılış günü. Akşam Gazetesi'nin muhabiri haberi şöyle veriyor. " Trenler sabahtan beri her taraftan kongre üyelerini ve ziyaretçileri taşıyordu. Yetişmek için arabaya binenler telaşla "Kongre Binasına " diyorlardı. Şehrin her semtinden gelen insanlar kongre binasına gidiyorlardı. "
Lozan'da barış görüşmelerinin kesildiği haberi bile umudu gölgeleyememiş. Tersine " tam bağımsızlık istiyoruz" kararlılığı en yetkin ağızlardan dünyaya duyurulacaktır.
Kongrenin mimarı İktisat Bakanı Mahmut Esat Bozkurt'tur. İşgalden kurtarılan yerlere yaptığı ziyaretler sırasında ülkenin asıl yarasının iktisat olduğunu görür ve Mustafa Kemal'e bir telgraf çeker.
" Ülkenin ekonomisi uzun yıllardan beri unutulmuştur. İktisat unsurları dinlenmemiştir. Bu meslek adamlarını dinlemek ve onların dileklerine göre bir iktisat programı yapmak gerekir. " diye.
Program hazırlanmadan önce bizzat sorunu yaşayanların dinlenmesini gerekli görür. Çözüm önerilerinin mesleği icra edenlerce dillendirilmesini ister.
Meclis'teki muhalif 2.grup üyeleri Lozan görüşmeleri kesilmişken milletvekillerinin katılmasını gereksiz görseler de, kongreye ülkenin her tarafından çiftçi, amele, tüccar olmak üzere 1135 temsilci katılır. 17 Şubat 'ta Mustafa Kemal Paşa ve Mahmut Esat tarafından yapılan konuşmalarla açılır kongre.
Kazım Karabekir kongre başkanı seçilir. 18 Şubat'tan itibaren dört grup kendi aralarında toplanır, sorunları saptar. Çözüm önerilerini belirler ve hükümete iletilmek üzere kararlarını başkanlığa sunar.
Kongrenin iki çıktısı olmuştur. Birincisi grup kararlarıdır. İkincisi Misaki iktisadi ismiyle anılan ekonomi andıdır. Grupların istekleri ülkenin ülkenin koşullarına uygundur. Örneğin sanayi grubu koruyucu gümrük vergileri yoluyla sanayinin korunmasını, teşvik edilmesini, ulaştırmada ucuz tarifelerin uygulanmasını, ulaşım olanaklarının geliştirilmesini ve kredi verecek bankaların açılmasını istemektedir.
Tüccar grubu, tekelcilikle mücadele, tüccara ipotek karşılığı kredi verilmesini, bir ana ticaret bankası açılmasını, iktisat eğitiminin yaygınlaştırılmasını, kömür üretiminin dış rekabetten korunmasını, haberleşmede gecikmelerin önüne geçilmesini ve korumacı gümrük sisteminin kurulmasını istemektedir.
Çiftçi grubu ise aşar vergisi ile rejinin kaldırılmasını istemektedir. Tütün ekim ve ticaretinin serbest olmasını, tarımsal kredilerin düzene sokulmasını, tarım alet ve makinalarında standartlaşmaya gidilmesini, tarım derslerinin okul programlarına konulmasını istemektedir.
Amele grubunun temsilcileri kendilerinin işçi olarak anılmalarını istemektedir. Hammaddelerin işlenmeden ihraç edilmemesi gibi istekleri de olmuştur. Çalışma saatlerinin sekiz saat olması, 12 yaşından küçüklerin çalıştırılmaması, gece çalışmalarına çift ücret ödenmesi, kaza ve yaşam sigortasının sağlanması, işçiler için lojman ve çocukları için yatılı okul açılması gibi konular vardır, sundukları programda.
Kongrenin ikinci çıktısı Misakı İktisadi ise 4 Mart günü kamuoyuna duyurulmuş. Bu metin grup kararları kadar doyurucu değildir. İktisadi öğelerden çok ahlaki ve dini özellikler öne çıkar. Bunlardan bir kaç örnek:
Türkiye halkı, tahribat yapmaz, imar eder.
Türkiye halkı, sarf ettiği eşyayı kendi yetiştirir.
Çok çalışır, ormanlarını evlâdı gibi sever.
Hırsızlık, yalancılık, riya, tembellik büyük düşmanımız, taassuptan uzak dindarane bir salabet her şeyde esasımızdır.
Türkler, irfan ve marifet asıkıdır. Maarife verdiği kutsiyet gününü, (Mevlidi Şerif) Kandil Gününü, aynı zamanda bir kitap bayramı olarak kutlar.
Ekonomiden uzak bu hükümleriyle metin çok sert eleştirilir. "Boş bir hülya " "Hayal Kırıklığı " olarak nitelenir.